“De maritieme wetgeving is een juridische spaghetti”

Door mr. dr. Welmoed van der Velde,
Lector Maritime Law bij NHL Hogeschool

Zondag 30 april 2017 zonk op 6,5 mijl uit de kust van Texel de veerboot Siebengebirge. De voormalige Duitse veerpont was op weg van Hoek van Holland naar de Finse plaats Hanko. De pont werd gesleept door de Poolse sleepboot Ikar toen hij ter hoogte van Texel slagzij maakte en zonk. Direct werd de locatie van het wrak gemarkeerd als waarschuwing voor het overige scheepvaartverkeer. Maar de grote vraag die nu komt bovendrijven is: wie gaat het wrak bergen? “Met zoveel betrokken landen is de maritieme wet- en regelgeving veelal één grote juridische spaghetti”, zegt deskundige Welmoed van der Velde.

Een wrak kan een gevaar opleveren voor de scheepvaart of het milieu. De kuststaat wil dan ook dat het wrak wordt opgeruimd. Maar wie gaat dat betalen? “In dit geval zijn er, afhankelijk van de omstandigheden, diverse mogelijke kandidaten”, vertelt Van der Velde. “Als eerste kijk je uiteraard naar de eigenaar van de gezonken veerpont. Wanneer het een zeeschip is, moet de eigenaar de kosten van wrakopruiming betalen op grond van een internationaal wrakkenverdrag. Maar het kan ook zijn dat de Poolse sleepboot een verkeerde route heeft genomen of onvoldoende rekening hield met de weersomstandigheden. Een derde optie is dat de markering op zee niet klopte, waardoor de kuststaat zelf de verantwoordelijkheid moet nemen. En tot slot kan het zijn dat de sleepboot plotseling moest uitwijken voor een ander schip, dat daar verkeerd voer. Voor wrakopruiming gelden zowel internationale verdragen, Europese regels als nationale wetten. Er bestaat een juridische spaghetti van nationale, regionale en internationale regels waarin de maritieme sector moet opereren.”

“De maritieme sector moet opereren in een juridische spaghetti
van nationale, regionale en internationale regels”

Safe, Secure and Efficient Shipping
“Negentig procent van de wereldhandel wordt vervoerd per schip”, vertelt ze. “Vervoer over zee is kostenefficiënt en schoner in verhouding tot vervoer over de weg of door de lucht. De economische en maatschappelijke relevantie van scheepvaart is daarmee gegeven”, knikt Welmoed. “Tegelijkertijd kan scheepvaart risico’s opleveren voor mens en milieu. Neem als voorbeeld het ongeluk in Gran Canaria in april 2017 waarbij een veerboot op de kade botste en brandstof in zee terecht kwam. Om die risico’s te beperken, is de maritieme sector gebonden aan een grote hoeveelheid regels. De uitdaging is om te voldoen aan de missie van de International Maritime Organization: Safe, Secure and Efficient Shipping on Clean Oceans.”

Regeldruk als grootste belemmering
Om het milieu en andere scheepvaart te beschermen heb je regels nodig. Maar in de loop der jaren is het aantal regels extreem gegroeid. Op nationaal, Europees en internationaal niveau verschillen wetten en regels bovendien nog al van elkaar. “Regeldruk wordt in de maritieme sector beschouwd als één van de grootste belemmeringen voor economische groei”, weet Welmoed. “Ik zie steeds meer kapiteins kopje onder gaan.”

“Wij leiden studenten op voor beroepen die nu in feite nog niet bestaan”

De vraag is dan ook: hoe leid je studenten op voor een beroep waarbij je naast stevige zeebenen en een uitstekend richtingsgevoel ook nog moet beschikken over perfect rechtsgevoel? Welmoed: “Wij leiden studenten op voor beroepen die nu in feite nog niet bestaan. De technologie waarmee zij gaan werken moet nog worden ontwikkeld. Wij moeten deze maritieme professionals vooral de vaardigheden leren het recht te onderzoeken, te interpreteren, toe te passen en eventueel te verbeteren zodat ze goed beslagen ten ijs komen en het recht kunnen toepassen op iedere plaats ter wereld.”

Technologie en recht houden geen gelijke tred
Versterking van deze maritieme professional is één van de speerpunten binnen het lectoraat Maritime Law. “Daarnaast richten we ons op versterking van de maritieme sector als geheel en versterking van de bescherming van het milieu”, vult de lector aan. “Schepen worden steeds schoner als gevolg van alternatieve brandstoffen en nieuwe technologieën. Denk aan Smart Shipping, waarbij we informatie- en communicatietechnologie inzetten om het gebruik van het schip te optimaliseren. Vanuit juridisch oogpunt betekent de overgang naar autonoom varen een fundamenteel andere benadering van het maritieme recht. Juridische termen als ‘gekwalificeerde bemanning’ veronderstellen namelijk echte bemanning aan boord.”

“Onduidelijkheid over de vraag of nieuwe technologie mag worden toegepast, kan innovatie belemmeren”

De internationale regelgeving voor deze nieuwe technologieën is nog niet duidelijk en onvolledig, merkt Welmoed in de praktijk. “Technologische innovatie en regelgeving zouden als elkaars katalysatoren moeten werken. Innovatie vraagt namelijk om moderne regelgeving. En nieuwe (strengere) veiligheids- en milieuregels vereisen innovatieve technologieën om daaraan te voldoen.” Het vinden van internationale overeenstemming over maritieme regels kan vanwege tegenstrijdige belangen echter moeilijk en tijdrovend zijn. Als gevolg daarvan gaan technologische ontwikkelingen vaak sneller dan het recht. “Onduidelijkheid over de vraag of een nieuwe technologie mag worden toegepast, kan innovatie belemmeren. Technologie en recht houden geen gelijke tred”, concludeert Welmoed.

Voorkomen dat de kapitein verdrinkt
Haar oproep is helder. “Een internationale sector als de maritieme sector is gebaat bij regels die wereldwijd hetzelfde zijn. Dat verhoogt de rechtszekerheid, zorgt voor eerlijke concurrentie, verlaagt transactiekosten en biedt bescherming aan bemanning en het milieu. Wat in ieder geval moet worden voorkomen is dat de regeldruk nog verder groeit.” De International Maritime Organization (IMO) heeft om die reden in 2014 aanbevelingen gedaan om de administratieve belasting van zeevarenden te verlagen. “Met het lectoraat Maritime Law doen we onderzoek naar de vraag hoe we op innovatieve wijze deze werkdruk als gevolg van regelgeving voor Nederlandse koopvaardijschepen kunnen verminderen.”

“Met slimme oplossingen willen we voorkomen dat de kapitein verdrinkt”

De inzet van innovatieve ICT-middelen speelt hierin een belangrijke rol. Zo ontwikkelen studenten en docenten van NHL Hogeschool samen een digitaal ‘permit-to-work’ systeem voor koopvaardijschepen. “We werken onder meer samen met het lectoraat Serious Gaming binnen de NHL aan het onderzoeksproject Raak Pro Maritieme Veiligheid, waarbij we onderzoeken op welke wijze serious gaming een bijdrage kan leveren aan de veiligheid van de scheepvaart”, vertelt Welmoed. “Met slimme oplossingen willen we voorkomen dat de kapitein verdrinkt.”

Donderdag 18 mei 2017 vindt op het Maritiem Instituut Willem Barentsz op Terschelling de inauguratie plaats van lector Welmoed van der Velde. Welmoed ontving in 2006 haar doctoraat aan de Rijksuniversiteit Groningen met het proefschrift ‘De positie van het zeeschip in het internationaal privaatrecht’. Van 2006 tot 2014 werkte zij als wetgevingsjurist en raadadviseur bij het ministerie van Veiligheid en Justitie. Sinds 2012 werkt zij als rechter- en raadsheer-plaatsvervanger. Bij het Maritiem Instituut Willem Barentsz geeft zij juridisch onderwijs vanaf 2014. Sinds 2016 is Welmoed lid van het bestuur van de Nederlandse Vereniging van Lectoren.